Dadaizm - był to wielki bunt w kulturze artystycznej, który nie trwał długo - artyści, którzy negują własny warsztat artystyczny długo w takim stanie - stanie nihilizmu, pustki - nie mogą wytrzymać. Nie było to również w większej ilości potrzebne, ponieważ dadaizm zakomunikował już to co miał przekazać. Po I WŚ artyści szukali nowych tematów i środków wyrazu. Pole działania po okresie dadaizmu bardzo się rozszerzyło. Od tego czasu można już było korzystać nieskrępowanie z bardzo różnych materiałów. Jednak malarstwo nie umarło, surrealiści z powrotem zaczęli malować.Wartości i ideały humanistyczne po wojnie były zagrożone. Surrealiści postanowili poszukać potencjalnych tematów we wnętrzu człowieka, znaleźć wartości, które uprzednio uległy rozkładowi. Surrealiści jako pierwsi zajęli się poszukiwaniem ludzkich przeżyć, pragnień i marzeń - tych wewnętrznych, które zamierzali oddać w swoich pracach. Zajęli się szerokim zjawiskiem życia psychicznego człowieka. Wielu surrealistów sympatyzowało ze wcześniejszymi dadaistami stąd zachowała się tendencja to zabawy z widzem, próby wprowadzenia go w błąd, ale nie w agresywny, czy ironiczny sposób, tylko bardziej tajemniczy, symboliczny, sposób, który miał skłonić do zastanowienia się nad sobą. Doświadczenie wojny również wskazuje na chęć szukania nowych światów, lepszych, ciekawszych, budujących, a nie niszczących. Stąd dla surrealistów jednym z najciekawszych tematów będzie sen. Jest to nieliczny moment kiedy rzeczywistość i fantazja przeplatają się wzajemnie. Sen jest fikcją, ale z drugiej strony jest prawdziwy i może bardzo wiele powiedzieć o życiu. Powstanie surrealizmu niewątpliwie pokrywa się z powstaniem teorii psychoanalitycznej Freuda.

Teoria była i jest poddawana ostrej krytyce. Psychoanalitycy - bezpośrednio - z linii Freuda są dość konserwatywni w poglądach. Prowadząc terapie, czy badanie próbują podporządkować fakty teorii, a nie teorie oprzeć na faktach. W skrócie Freudowska psychoanaliza nie jest nauką empiryczną, jest bardziej wiarą w jej skuteczność, a jest ona skuteczna tylko w niektórych przypadkach. Jednak psychoanalizie zawdzięczamy niezaprzeczalny fakt zainteresowania się sferą nieświadomości człowieka - czyli sytuacje wyparte z naszej pamięci, bądź zapomniane, ale nadal znajdujące się gdzieś w jej zakamarkach, czy sny symboliczne, które z większym lub mniejszym prawdopodobieństwem odpowiadają na pytania dlaczego dzieje się tak, a nie inaczej. Freud podkreślał też bardzo ważną i niezaprzeczalną kwestię hamowania swojej natury przez człowieka na rzecz kultury. Jesteśmy jednostkami społecznymi. Od najmłodszych lat podlegamy procesowi socjalizacji - pierwotnej w rodzinie, później wtórnej w szkole, zakładzie pracy, czy w grupach towarzyskich. Nasze potrzeby, które można nazwać potrzebami “zwierzęcymi” są hamowane właśnie przez społeczeństwo. Jednak bez kultury, którą słusznie określa się drugą naturą człowieka, a nawet w ogóle jego właściwą naturą, człowiek nigdy się nie zrealizuje. Drugi człowiek jest bardzo potrzebny. Każdy artysta, poeta,czy naukowiec nawet jeżeli tworzy tylko dla siebie to bez poprzedników nic by nie wypracował. Bez oceny pozytywnej lub negatywnej przez społeczeństwo również by nie wiele zyskał. Teoria psychoanalityczna Freuda ma rację w kwestii hamowania przez kulturę pierwotnych popędów człowieka, które mogą być realizowane tylko w określonych normach panujących w danej kulturze. Jednak analiza marzeń sennych i podświadomych wypartych sytuacji tylko w kontekście niezaspokojonych zwierzęcych popędów jest dość ograniczająca. W podświadomości człowieka dzieje się bardzo wiele niezbadanych procesów i tylko część z nich dotyczy terminu libido, który stosował Freud i który uważał za siłę napędową wszystkich zdolności życiowych człowieka. Surrealiści nie trzymali się ściśle Freudowskich zasad. Jak przystało na artystów zainspirowali się nową teorią i zaczęli na własną rękę stosować eksperymenty z niej wynikające. W ramach tego odbywały się seanse hipnotyczne, czy próby zapisywania snów. Bardzo ważnym elementem, który pojawił się elementarnie już u dadaistów, ale w pełni rozwinięty został przez surrealistów jest automatyzm.

Głównym zainteresowanym, który rozwijał automatyzm był poeta Andre Breton. Początkowo uświadomił sobie, że słowa, które pojawiają się w jego głowie przed zaśnięciem i zaraz po obudzeniu - czyli momentach kiedy nieświadomość jest bardziej obecna niż świadomość - mają bardzo duży wyraz ekspresji, ogromną siłę poetyckiego wyrazu. Breton zafascynowany pięknem swojego pomysłu postanowił zapisywać te słowa, bez troski o spójność, o logiczność wywodu. Podstawą automatyzmu było pojawianie się spontanicznie słów, zdań, obrazów, odczuć, które bez kontroli rozumu (świadomości) były zapisywane przez człowieka.

Drugim rodzajem eksperymentów były seanse hipnotyczne. W stanie hipnozy wygłaszano monologi, czy rysowano jak żywe automaty.

Jednak najbardziej popularną metodą stał się zapis - świadomy zapis - nieświadomych marzeń sennych.

Jeśli chodzi o datę powstania surrealizmu to jest to 1924 r. kiedy Andre Breton wydaje Manifest Surrealizmu. Są tam tezy, które już omówiliśmy. Przede wszystkim postulował on korzystanie z wyobraźni, nieufność do racjonalizmu, porządku, nonkonformizm. Kierunek rozpowszechnił się w bardzo szybkim tempie stając się podobnie jak dadaizm ruchem międzynarodowym.

Giorgio de Chirico, Tajemnica i melancholia ulicy, 1914.

Christo był włoskim artystą, który w swoim malarstwie jeszcze przed oficjalną manifestacją kierunku w pełni oddawał założenia surrealizmu. Jego obrazy ukazywały miasta, wnętrza, oraz postacie przypominające manekiny. Wszystko w jego obrazach sprawia wrażenie niepokoju. Miasta są nieruchome, dość statyczne, charakterystyczna jest również powtarzająca się architektura, która występuje na obrazach w postaci budynków, ale też cała kompozycja obrazu jest jej podporządkowana i budowana jakby z pomocą zasad architektonicznych. Perspektywa budowana jest również z użyciem wielu punktów zbiegu, co artysta świadomie stosował aby oddać wrażenie metafizyczne. Jedyne elementy dynamiczne, które pojawiają się na obrazach to poszczególne postacie ludzkie, czy chorągiewki powiewające na wietrze.

Yves Tanguy, Robił to, co chciał, 1927.

Yves Tanguy, Lazurowy dzień, 1937.

Tanguy malarz amerykański francuskiego pochodzenia inspirował się obrazami de Chirico, oprócz tego nie miał malarskiego wykształcenia. Nie miał w planach być malarzem, był synem marynarza i sam służył przez wiele lat w marynarce handlowej. Jednak kiedy osiedlił się w Paryżu zainspirował się surrealizmem i zaczął malować. Jego obrazy są w pełni z wyobraźni. Są to pejzaże wewnętrzne jak to określił kiedyś Breton. Jego pejzaże przypominają pejzaże morskie, pustynne, a nawet kosmiczne. Cechą charakterystyczną jego obrazów jest horyzont zazwyczaj w połowie kompozycji lub podwyższony, który rozmywa się tworząc niewidoczną jego linie. Na rozmytym tle artysta umieszcza elementy, które nie przypominają żadnych rzeczy z realnego świata. Możemy przypuszczać, że są to koralowce, morskie stworzenia, czy różnego rodzaju kostne konstrukcje. Światło, które pojawia się na obrazach pada zazwyczaj z jakiegoś wyznaczonego miejsca jednak nie jesteśmy w stanie z pewną stanowczością stwierdzić, czy mamy do czynienia z nocą czy dniem.

Salvador Dali, Uporczywość pamięci, 1931.

Salvador Dali, Płonąca żyrafa, 1936-37.

Dali (hiszpan) to jeden z najpopularniejszych surrealistów i jak trafnie stwierdził jeden z krytyków “surrealizm w tym co najlepsze i w tym co najgorsze zawdzięcza mu renomę”. Dali nigdy nie utożsamiał się ze swoim dziełem, można śmiało powiedzieć, że malował pod publikę. Dali tworzył niewątpliwie ciekawe kompozycje, potrafił pokazać trójwymiarowość na dwuwymiarowym płótnie, jednak nie posługiwał się nowoczesną techniką malarską. Nie wykazywał też tak dużych uzdolnień malarskich jak inni surrealiści - w jego kompozycjach dominuje rysunek wypełniony kolorem. Niewątpliwie Dali bardzo inspirował się teorią psychoanalizy. Większość jego prac posiada naturę jakby paranoiczną, występuje wiele elementów Freudowskich popędów.

Max Ernst (niemiec) był jednym z największych surrealistów. Był świetnym malarzem, a dodatkowo eksperymentował z różnymi technikami z czego dwóch z nich był wynalazcą. W swoich rysunkach zaczął stosować frotaż, technikę polegającą na odbijaniu faktury znajdującej się pod kartką - poprzez pocieranie najlepiej ołówkiem kartki faktura znajdująca się poniżej jest odbijana na kartce. W ten sposób można odbić właściwie wszystkie płaskie, czy lekko wypukłe faktury. Artysta wpadł na pomysł tej techniki kiedy przypomniał mu się element powierzchni imitujący mahoń znajdujący się nieopodal jego łóżka. W jakiś sposób niby nieważne wrażenie zakodowało się w jego podświadomości i doszło do świadomości kiedy artysta znajdując się w jakiejś oberży zobaczył starą podłogę, która przez wielokrotne mycie stała się pokryta wieloma rowkami i żłobieniami. Ernst wziął wtedy kartkę i grafit i odbił ją za pomocą techniki frotażu. Drugą techniką, którą opracował jest grataż - malarski odpowiednik frotażu. Technika polega na zdrapywaniu farby z płótna za pomocą różnych przedmiotów i narzędzi np. grzebienia.

Rene Magritte był belgiem, który tworzył obrazy, gdzie przedmioty były wyobcowane z właściwego im kontekstu. Ten prosty zabieg, gdy znajomym rzeczom zabiera się ich sens sprawia, że jego obrazy są tajemnicze i posiadają wiele interpretacji np. terapeuta jako bezgłowy człowiek o gołębim usposobieniu. Przedmioty, które Magritte umieszcza w swoich pracach zawsze pochodzą z rzeczywistości - nie mamy problemu aby ich rozpoznać, natomiast jego warsztat malarski charakteryzuje się realizmem formalnym co tworzy ciekawy efekt wraz z surrealistycznymi tematami.

Joan Miro to jeden z najbardziej znaczących surrealistów. Stworzył on indywidualny styl malarski, który wolno przeobrażał się w czasie. Od fowistów nauczył się operować czystym kolorem, kubizm pozwolił mu zerwać z tradycyjną perspektywą, dadaizm zapewne wyzwolił w nim zmysł gry i zabawy. Artysta nie posługuge się techniką automatyzmu, ale w pełni świadomie próbuje naśladować styl malarstwa dziecka.