Kubizm jest pierwszym kierunkiem artystycznym, który w pełni odrzuca tradycję przeszłości - w tematach prac oraz samej technologii wykonania. Zaczął rozwijać się w 1907 r. i stał się podstawą dla rozwoju innych nowoczesnych późniejszych kierunków. Główną cechą kubizmu było odrzucenie używanej przez wieki perspektywy linearanej, która zakładała umieszczanie elementów w przestrzeni, które zależały od jednego bądź wielu punktów zbiegu - elementy oddalające się od pierwszego planu zmniejszały się w miarę oddalania. Kolejną cechą było skupienie się na obiekcie wchodząc w jego głąb, rozczłonkowanie go i próbę ukazania z każdej strony, co skutkowało obiektywnym (realistycznym) oraz jednocześnie subiektywnym przedstawieniem. Kolejną cechą było zainspirowanie się słowami Paul’a Cezanne’a “trzeba dać obraz tego co widzimy, zapominając o wszystkim co pojawiło się przed nami” oraz uważał, że rekonstrukcję bryły należy zacząć “podług walca, kuli i stożka”.Tym z pewnością zainspirowali się pierwsi kubiści - stworzyli oni kierunek, który odrywał się od tradycji przeszłości oraz operował prostymi geometrycznymi formami przynajmniej na samym początku. Nie mieli oni zamiaru stworzyć kierunku artystycznego - nazwa kubizm została nadana między 1908, a 1909 rokiem przez Louis’a Vauxcelles’a, a pochodzi od francuskiego słowa “le cube” czyli kostka sześcienna. Kubizm nie zamierzał tworzyć żadnych teorii - powstał dzięki dążeniu do wspólnego celu dwóch artystów, którzy oddzielnie malowali, a następnie spotykali się wspólnie rozmawiając o swoich pracach i wzajemnie się od siebie inspirując. Jednak szybko przysporzył sobie popularności tworząc podstawę dla powstania późniejszych kierunków takich jak futuryzm, surrealizm czy konstruktywizm.

Najważniejszym osiągnięciem kubizmu było stworzenie nowej koncepcji przestrzeni. Od Renesansu panowało przeświadczenie, że jedyną zgodną z rzeczywistością (naturą) perspektywą jest perspektywa linearna. Jednak panująca teoria od XVIII w. zaczęła być negowana, nie wprost, raczej łamana w malarskich realizacjach. Przykładem mogą być prace impresjonistów, którzy wzorowali się na naturze, ale kształtowanie przestrzeni odbywało się poprzez kolor. Dopiero jako pierwsi w pełni kubiści zerwali z tradycyjną perspektywą renesansową. Okazało się, że tradycyjna perspektywa nie nadaje się do przedstawienia pewnych tematów i stosowanie jej blokuje pełny wyraz malarskiej ekspresji. Kubiści zadali sobie pytanie czy odwzorowanie przedmiotu z natury jest obiektywne i doszli do wniosku, że nie. Przedmiot zawsze jest ukazany z jakiejś strony - “Naturalność świata jest złudzeniem, mgłą, która okrywa przedmioty i utrudnia właściwe ich rozpoznanie”. Mieczysław Porębski

Kubiści zaczęli, więc rozczłonkowywać przedmioty, odkrywać prawdę, która się w nich kryje - “Nie może być mowy o wychodzeniu od przedmiotu, idzie się ku przedmiotom” Braque

Należy podkreślić, że mimo pozornej abstrakcyjności prac kubistycznych przedmioty od powstania do końca kubizmu zawsze były rozpoznawalne - można było znaleźć model na którym artysta się opierał w rzeczywistym świecie. Pełna abstrakcja rozwinie się niedługo później, ale bez nowej koncepcji przestrzeni kubistycznej byłoby to niemożliwe.

Historia kubizmu dzieli się na okresy:

-prekubistyczny (zakończył się jesienią 1909 r.),
- analityczny (1909-11) - monochromatyczna paleta, rozczłonkowane, rozbijane przedmioty.
- hermetyczny (1910-11 - określenie stosowane tylko do Picasso’a i Braque’a)
- syntetyczny (do 1914 - wybuch I WŚ) - rozjaśnienie palety, pojawienie się kolażu, redukowanie przedmiotów do cech zasadniczych.

Pablo Picasso, Życie, 1903, okres błękitny.

Pierwszym okresem - jeszcze przed kubistycznym - jest okres błękitny. Pojawił się on w momencie samobójczej śmierci jego przyjaciela. Picasso malował wtedy wszystkie swoje obrazy w błękitnym odcieniu oznaczającym zaświaty. Obraz życie przedstawia Carla Casagemas’a ze swoją ukochaną - która go odtrąciła - ale na obrazie opiera się na nim. Sam Carl stoi w pozycji wyprostowanej, a gestem ręki jakby odcina się od swojej matki stojącej obok. Jakby to przez jej nadopiekuńczość jego ukochana go nie chciała. Na dalszym planie widzimy mężczyznę skulonego w pozycji embrionalnej - samotnego, dalej ten sam mężczyzna jest już ze swoją ukochaną na tle bryły przypominającej grób.

Pablo Picasso, Stary gitarzysta, 1903, okres błękitny.

Kolejny obraz z okresu błękitnego. Przedstawia mężczyznę zmęczonego życiem, a jedynym elementem, który zachował realny kolor jest gitara - wydaje się, że jedyna rzecz, która trzyma tego starca przy życiu jest muzyka. Ciekawostką jest, że obraz został przemalowany - wcześniej na płótnie znajdowała się kobieta karmiąca dziecko co wykazały badania z wykorzystaniem podczerwieni oraz promieni rentgenowskich. Co ciekawe przy bliższym przypatrzeniu się widać tuż obok głowy mężczyzny zamalowaną kobiecą głowę. Pierwotny obraz został zamalowany prawdopodobnie z powodu niezadowolenia z niego Picasso’a, ale analizując go teraz można znaleźć pewne analogie z prawdopodobną historią mężczyzny.

Pablo Picasso, Rodzina akrobatów (kuglarze), 1905, okres różowy (dokładniej okres cyrkowców).

To jeden z przykładów kolejnego różowego okresu. Picasso’a zafascynowali cyrkowcy, stali się dla niego odskocznią od wcześniejszych smutnych przeżyć. Do nowej tematyki postanowił zrezygnować z błękitnej palety, ale w twarzach postaci widać jeszcze odrobinę smutku i zamyślenia.

Pablo Picasso, Portret Gertrudy Stein, 1906.

Za pierwsze preludium kubizmu należy uznać portret Gertrudy Stein. Picasso po pierwszym spotkaniu poprosił ją aby mu pozowała do obrazu. Odbył z nią 90 spotkań, aż stwierdził, że nie da rady dokończyć pracy. Wreszcie powiedział “Nic już nie widzę, kiedy na Panią patrzę” - zdarł całą twarz i namalował ją z pamięci. Twarz wygląda jak maska - jest owalna i zimna. Widać tu zainteresowanie artysty sztuką afrykańską i iberyjską. Cezanne powiedział kiedyś “Studiuję z natury i powoli robię postępy”, Picasso natomiast postanowił przeciwstawić się naturze. Sztuka europejska, która wykształciła przez wieki kanony i warsztaty twórcze dla Picassa nie były wystarczająco prawdziwe. Według niego sztuka ludów pierwotnych - schematyczna, uproszczona, tworzona przez formalnie nie wykształconych tubylców (niecywilizowanych) - ukazywała duchową prawdę o człowieku i świecie. Picasso mimo bardzo dobrego wykształcenia twórczego zaczął odchodzić od tego co przez lata się nauczył - od tematów, czy wypracowanego własnego warsztatu.

Pablo Picasso, Panny z Awinionu, 1907.

Panny z Awinionu to kolejny obraz jeszcze przedkubistyczny. Picasso nigdy nie uważał go za ukończony. Przedstawia kobiece akty - prostytutki. Obraz jest niespójny, postacie są odcięte od tła, ich ręce są nienaturalnie wyłamane. Postacie są namalowane na tle draperii, której ostro cięte kontury mieszają się z postaciami tak samo potraktowany. Na dole znajduje się też kilka owoców na serwetce, które przypominają jeszcze elementy tradycyjnych akademickich obrazów z elementami martwych natur - ale jest to już ostatni element, który by je przypominał. Poprzednie pracę Picassa posiadały naturę emocjonalną, opisywały wybrane obrazy społeczeństwa. W Pannach artysta ukazuje już inne dążenie. Nie ukazuje emocji, ale analizuje samą formę. Forma stanie się głównym dążeniem kubizmu. Już w Pannach z Awinionu Picasso zaczyna łamać obiekty. Jest to początek późniejszego widzenia symultanicznego, czyli przedstawiania przedmiotów na jednym obrazie z wielu punktów widzenia. Jest to zanegowanie tradycyjnej perspektywy. Dla Picassa sztuka nie jest prawdą, ale jest drogą do prawdy. Drogi tej zacznie szukać inspirując się już wspomnianą sztuką prymitywną. Artysta prymitywny dąży do ukazania idee nie zważając na naturalistyczne oddanie przedmiotu. Picasso będzie właśnie poszukiwał tych idei. Dlatego zaczyna upraszczać formy, stylizować je, dochodząc prawie do abstrakcji, ale nigdy jednak nie przekraczając w pełni jej progu. Zainspirowanie się sztuką prymitywną da mu uzasadnioną możliwość - nową drogę- do uwolnienia się od przedstawiania tradycyjnych wyglądu rzeczy. Panny z Awinionu to dopiero początek. Picasso malował je długo, praca była poprzedzona wieloma szkicami. W gruncie rzeczy Picasso namalował obraz intuicyjnie dopiero później zastanawiając się dokładniej co z niego może przydać się do dalszego twórczego pogłębienia.

Georges Braque, Wielki akt, 1908.

Pablo Picasso, Przyjaźń, 1907-08.

Po namalowaniu Panien z Awinionu Picassa, Georges Braque spotkał się z nim w jego pracowni i mimo, że praca mu się nie spodobała, zainspirował się nią tworząc akt kobietyo nienaturalnie zdeformowanym ciele. Picasso’wi nie podobała się praca z początku, lecz później namalował obraz Przyjaźń - wzorując się na Braque’u. W obrazie posłużył się bryłami otoczonymi wyrazistymi konturami. Widać tu zmierzanie artysty do coraz większej geometryzacji form. Stworzenie tych dwóch prac zacieśniło stosunki między dwoma artystami i wspólną pracę nad późniejszym kubizmem.

Braque, Domy w L’Estaque, 1908.

Ten pejzaż chyba najlepiej ilustruje początkowe założenie kubizmu. Pełne zanegowanie przestrzeni, geometryzacja, uproszczenie form, wypełnienie całej powierzchni obrazu nie pozostawiając żadnego pustego miejsca na oddanie zjawisk atmosferycznych. Obiekty oddalają się w głąb płótna, ale efekt uzyskany jest raczej poprzez nakładanie się na siebie elementów. Wszystko jest jest w jednolitych kolorach, jest wiele źródeł światła.

Pablo Picasso, Martwa natura z plecionym krzesłem, 1912.

Georges Braque jest wynalazcą kolażu - techniki, która polega na wycinaniu, wydzieraniu i umieszczaniu różnych elementów (często niemalarskich) na płaszczyźnie. Najlepszym przykładem jest praca Picassa. Jest to już okres syntetyczny. Obraz przedstawia martwą naturę. Widz sam musi się domyślić po długim analizowaniu obrazu, co się na nim znajduje. Pierwszy rzut oka właściwie nic nam nie powie. Na górze po prawej stronie widzimy rękojeść noża wraz z ostrzem. Przy rękojeści znajduje się obrana cytryna wraz ze skórką. Leży ona na białej serwetce. Napis “Jou” to pierwsze litery francuskiego słowa oznaczającego gazetę, dziennik. Wszystkie przedmioty leżą na szklanym stole, widzimy to dzięki odbiciu znajdującym się na kieliszku, pod stołem natomiast znajduje się siedzisko plecionego przesła. Obraz jest w kształcie owalu owiniętego sznurkiem przypominającym kształt stołu.

Pablo Picasso, Gitara, 1912 (rzeźba).

Kubizm rozwijał się przede wszystkim w malarstwie, jednak występowały też rzeźby. Przykładem jest gitara. Ciekawe jest to, że artyści zazwyczaj wzorowali się na naturze, jeżeli malowali instrumenty muzyczne to zawsze w ramach większej całości - jako dodatek - a nie jako główny temat. Picasso stworzył rzeźbę przedmiotu, którego pierwowzór wykonał człowiek. Rzeźba jest wykonana z blachy - Picasso stworzył konstrukcję gitary, rozkładając ją na części w myśl widzenia symultanicznego - widzimy boki, przód, tył, a nawet wnętrze gitary. Artysta nie stworzył przedmiotu użytkowego, tylko sam koncept przedmiotu. Warto zaobserwować też uproszczenia jakie Picasso stosuję, nawet pozbywając się pewnych fragmentów rzeźby i tak jesteśmy w stanie rozpoznać, że jest to gitara.

Pablo Picasso, Kobieta w koszuli, 1913.

Picasso zaczyna coraz częściej zajmować się portretem. Obraz, który widzimy przedstawia kobietę w fotelu przy, której leży gazeta codzienna. Kobieta jest rozczłonkowana: wystają z niej żebra, pacha. Włosy są ondulowane (zabieg fryzjerski polegający na zmianie struktury włosa środkami chemicznymi i nadaniu mu nowego kształtu za pomocą wałków), piersi pełniące rolę dominanty kompozycyjnej są przebite gwoździami. Obraz ten z pewnością inspirował późniejszych surrealistów.

Pablo Picasso, Trzej muzykanci, 1921 (olej na płótnie).

Trzej muzykanci to arlekin, pierrot i mnich - postacie pochodzące z Commedia dell’arte – komedia ludowa, powstała we Włoszech w połowie XVI wieku. Arlekinem jest Picasso - grającym n gitarze, pozostałe postacie to jego przyjaciele, biała postać pierrot’a to Guillaume Apollinaire grający na klarnecie oraz mnich trzymający nuty to Max Jacob, który w 1921 r. wstąpił do klasztoru. Pod nimi znajduje się pies ciekawie rozczłonkowany.

Pablo Picasso, Kobieta przed lustrem, 1932.

Późniejszy przykład portretu. Motyw lustra był dość popularny w dziejach sztuki. Dzięki lustrzanemu odbiciu malarz mógł pokazać to co normalnie nie byłoby widoczne. Obraz jest jaskrawy, nawet zbyt jaskrawy. Odbicie w lustrze różni się w kolorze od kobiety przed nim. Odbicie jest bardziej agresywne w wyrazie, ukazuje jakby inną stronę człowieka - drugie oblicze.

Pablo Picasso, Guernica, 1937.

Tematyka obrazu dotyczy wydarzenia historycznego, jakim było zbombardowanie małego hiszpańskiego miasta Guernica w dniu 26 kwietnia 1937 roku przez niemieckie samoloty.. Atak na miasto nie miał żadnego znaczenia militarnego był tylko próbnym, eksperymentalnym atakiem. Obraz przedstawia kłębowisko ludzkich i zwierzęcych ciał, zdeformowanych i ukazanych w rozpaczy. Jest to obraz symboliczny pokazujący bezzasadność wojny.

Artystą o którym warto wspomnieć jest Fernand Leger. Nigdy nie uważał się za kubistę, choć nie da się zaprzeczyć, że jego twórczość z niego się wywodzi. Leger nie ukończył studiów architektonicznych, kiedy rodzina nie chciała mu pomóc finansowo zaczął malować ulice Paryża.

Futuryści, którzy w tym czasie się pojawili nawoływali do burzenia muzeów, które dla nich były tylko cmentarzyskami dzieł i artystów, chcieli wprowadzić w swoich tematach nowoczesność nie korzystając początkowo z odkryć kubizmu, który zostając przyjęty przez społeczeństwo ich zdaniem stał się nowym akademizmem. Zaczęli przekładać, więc środki malarstwa jeszcze XIX na na nowe tematy co nie stało się niczym odkrywczym. Natomiast w przeciwieństwie do futurystów to właśnie Leger wypracował swój własny styl odpowiadający czasom nowoczesnym.

“Epoka impresjonistów była w naturalny sposób melodyjna, podczas gdy moja już taką nie była” Fernand Leger

Na skutek pojawienia się maszyn, wynalazków zmienił się świat, a wraz z nim musiały również zmienić się tematy w malarstwie i środki do ich przedstawiania. Leger podobnie jak Picasso, czy Braque nie wychodził “od przedmiotu” tylko dochodził “do przedmiotu” -fd nie odwzorowywał przedmiotu tylko próbował pokazać jego prawdziwa naturę.

W 1914 r. Leger poszedł na wojnę, która wywarła na nim ogromne wrażenie. Spotkał sie z maszynami wojennymi, które były nieodłącznym elementem człowieka. Pełniły niemal tę samą funkcję co człowiek jakby były połączone. Po tym doświadczeniu dla Legera w nowoczesnym świecie człowiek był tylko trybikiem w maszynie niczym nie wyróżniającym się od otaczających go przedmiotów. Posługiwał się czystymi kolorami: błękitem, szarością, żółcią i czerwienią, a elementy jego prac - przedmioty i ludzie - malowane były jak przedmioty toczone z metalu - z charakterystycznym połyskiem. Nie ma różnicy w formalnym kształtowaniu człowieka i maszyny to jedność. Leger pkazujeczłowieka beznamiętnego jak maszyny, które go otaczają.

Robert Delaunay, Wieża Eiffla, 1910.

Artysta tak jak Leger określany orfistą. Inspirował się kubizmem, jednak jego sztuka w pewnym momencie przekroczyła próg abstrakcji. Dodatkowo artysta wprowadza w swoich pracach coś pośrednio z futuryzmu, mianowicie ruch nierozumiany dosłownie, ale ruch rozumiany przez atmosferę i światło, które otaczają przedmiot. Przykładem jest nieruchomy obiekt jakim jest Wieża Eiffla ukazana w sposób bardzo dynamiczny. Powstała cała seria takich prac, które zaczął malować od miej więcej 1909 r.